De afdeling Klachtbehandeling van de CTIVD geeft ons gelijk! Ze heeft bepaald dat de gegevens van miljoenen burgers die de geheime diensten onrechtmatig in hun bezit hebben, direct moeten worden vernietigd. Het is de eerste keer dat de afdeling Klachtbehandeling haar bindende bevoegdheid inzet sinds ze deze vier jaar geleden kreeg. Dat de uitspraak bindend is, betekent dat de geheime diensten dit niet naast zich neer kunnen leggen.

Er moeten grenzen worden gesteld aan de datahonger van de geheime diensten

Onze klachtDit is de klacht die wij indienden bij de Afdeling Klachtbehandeling gaat over de zogenaamde 'relevantiebeoordeling'Hier legden we uit wat precies het probleem is met de uitvoering van de relevantiebeoordeling door de geheime diensten. Dat is een belangrijke waarborg uit de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (de Wiv) die voorschrijft dat de geheime diensten bij het verzamelen van enorme bergen gegevens, de gegevens van burgers waar zij geen onderzoek naar doen zo snel mogelijk –maar uiterlijk binnen anderhalf jaar– moeten verwijderen. De diensten zijn wel steeds meer gegevens gaan verzamelen, maar zijn niet net zo enthousiast met het verwijderen van die gegevens. En daarmee breken zij dus de wet.

Wij vinden dat er grenzen gesteld moeten worden aan de datahonger van de geheime diensten. Daarom dienden we een klacht in over het onrechtmatig bewaren van de gegevens van miljoenen burgers. Daarin vroegen we de afdeling Klachtbehandeling om deze gegevens te laten vernietigen. Na een grondig, maandenlang onderzoek, gesprekken met de AIVD en MIVD en inzage in hun systemen, bepaalde de afdeling Klachtbehandeling dat er sprake was van onbehoorlijk handelen en dat de gegevens die de geheime diensten onrechtmatig bewaren moeten worden vernietigd.

Er is sprake van onbehoorlijk handelen

De minister en de geheime diensten weigerden de gegevens te verwijderen, omdat die "niet per definitie niet-relevant" zijn. Maar met die reden kun je alles wel bewaren, want alle gegevens zijn misschien ooit nog relevant. Zoveel ruimte biedt de wet helemaal niet om gegevens te bewaren. De afdeling Klachtbehandeling schrijft nu dat de opvatting van de minister niet klopt, en onderschrijft het oordeel dat de toezichthouder destijds gaf: het bewaren van deze gegevens is onrechtmatig, en nu dus ook onbehoorlijk.

Om recht te breien wat krom is, had de minister een Tijdelijke regeling voor de verdere verwerking van bulkdatasetsLees hier de juridische tekst opgesteld. Daarin kregen de geheime diensten meer ruimte dan in de wet. Uit het onderzoek van de afdeling Klachtbehandeling blijkt nu dat de geheime diensten zelfs die extra ruime grenzen alsnog overschreden. Zo begon de MIVD pas met kijken of de gegevens nog steeds relevant waren nadat wij de klacht hadden ingediend. En werd de waarborg om slechts een beperkt aantal medewerkers van de geheime diensten toegang tot de gegevens te geven niet nageleefd.

Bovendien zijn de langere termijnen uit die Tijdelijke regeling in strijd met hoger recht, en dus eigenlijk helemaal niet geldig.

Ook toen de afdeling Klachtbehandeling de geheime diensten vroeg om uit te leggen waarvoor ze deze gegevens nu precies nodig hadden konden ze dat niet. Ze kwamen niet veel verder dan het aantal keer dat ze de datasets hadden bevraagd. Maar dat zegt natuurlijk niets over wat dat concreet oplevert.

Wat zegt dit?

De beslissing van de afdeling Klachtbehandeling laat twee dingen zien:

• De geheime diensten laten zich niet begrenzen door regelgeving. Zij verzamelen meer gegevens dan ze aankunnen en bewaren die gegevens langer dan is toegestaan. Ook de Tijdelijke regeling die de minister opstelde om hen meer ruimte te geven, was de diensten nog niet genoeg, want ze braken ook die regel.
• Het toezichtstelsel is op zichzelf niet in staat om in te grijpenWij schreven eerder over de tekortkomingen van het Nederlandse toezichtstelsel op de geheime diensten wanneer de geheime diensten de wet breken. De afdeling Toezicht, die eerder al oordeelde dat deze praktijk onrechtmatig was, heeft geen bindende bevoegdheden. De afdeling Klachtbehandeling heeft deze wel, maar kan die pas inzetten als iemand een klacht indient. Dat maakt de samenleving voor goed en effectief toezicht afhankelijk van organisaties als Bits of Freedom. En dat moet echt anders.