Donderdag 10 februari organiseerde de Tweede Kamer commissie voor Digitale Zaken een rondetafelgesprek over de rol van social mediaplatformen. Wij werden gevraagd uitleg te geven over de werking van grote platformen en hun invloed op het publieke debat. Dit was onze bijdrage.

Kenmerken van het online communicatielandschap

Iedereen die actief meedoet aan het publieke debat zal de problemen die we daar zien, rondom bijvoorbeeld desinformatie en polarisatie, in meer of mindere mate herkennen. Het is duidelijk dat het online communicatie ecosysteem, dus het totaal aan partijen die onze communicatie faciliteren, er niet in slaagt de voorwaarden te scheppen voor een vitaal publiek debat. En die is nodig, niet alleen voor ieders zelfontploooiing, maar ook voor een weerbare democratie.

Hoe komt dat dan, is de vraag. Hoewel de problemen die we vandaag bespreken niet nieuw zijn, lijkt de toename van de impact ervan op de samenleving wel nauw verbonden te zijn met de logica van het online communicatielandschap.

Dat ecosysteem heeft twee kenmerkende eigenschappen. Ten eerste is het een markt die gedomineerd wordt door een klein aantal heel grote partijen. Ten tweede ligt er een verdienmodel aan ten grondslag dat gebaseerd is op het volgen en profileren van mensen. Voor grote platformen betekent dit dat je je gebruikers heel gedetailleerd in kaart brengt, en dan andere partijen laat betalen om die gebruikers te mogen beïnvloeden.

Manipulatie-mechanieken

Op de grote platformen is daartoe, blijkt uit onderzoek, een heel systeem aan manipulatie-mechanieken actief.Op de website van de Korte Cursus Manipulatie vind je ons onderzoeksrapport, een korte versie en interviews met ervaringsdeskundigen. Deze mechanieken worden ingezet om de tijd die jij op een platform doorbrengt, en de data die je genereert, te maximaliseren, en de risico's voor de platformen te minimaliseren.

Platformlogica. En die gaat ten koste van het publieke debat. Het betekent namelijk dat aanbevelingssystemen extreme content voortrekken, dat content waar adverteerders bang voor zijn wordt verdrukt, en dat journalisten, NGO's en artiesten worden gecensureerd. Met andere woorden: de belangen van deze platformen zijn alleen per toeval verenigbaar met de belangen van een open en vrije samenleving. Dit brengt me bij het belang van regulering.

Zelfregulering werkt niet

In 2019 maakte uw kamer zich zorgen om verkiezingsmanipulatie. Op uitnodiging vertelde Facebook hier in de Tweede Kamer dat zij het onmogelijk had gemaakt voor mensen in het buitenland om met behulp van Facebook Nederlandse kiezers te targetten met specifieke politieke boodschappen. Uit onderzoek van Bits of Freedom bleek dit allesbehalve waar.Wat was er ook alweer aan de hand? De toenmalige Minister van Binnenlandse Zaken reageerde op kamervragen door te wijzen op Facebooks eigen verantwoordelijkheid.

Schandaal na schandaal laat echter zien dat de partijen waar u morgen mee spreekt die verantwoordelijkheid niet nemen en nooit maatregelen zullen omarmen die haaks staan op hun commerciële belangen. De jarenlange engagement van NGO's met Facebook en Google tonen dit, en ook de feiten die mevrouw Haugen straks aan u voorlegt onderstrepen dat beeld. En dat zijn wel de maatregelen die de samenleving van u nodig heeft.

Effectieve maatregelen liggen op tafel

Pak het systeem aan, niet de symptomen, zeggen wij altijd. Het Europees Parlement heeft een aantal voorstellen gedaan die precies dat doen en we hopen dat de lidstaten die voorstellen omarmen. U vindt een overzicht van deze maatregelen in de position paper die we met u hebben gedeeld. Nogmaals bedankt voor de uitnodiging om vandaag te mogen spreken en voor het faciliteren van dit belangrijke gesprek.