De Belgische regering lanceerde afgelopen week een voorstel dat Signal zou verbieden. Hoe zit dat?

Iets meer dan zeven jaar geleden zette de rechter een streep door de Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens. Op grond van die wet waren telefonie- en internetaanbieders verplicht om gegevens over onze communicatie tot twee jaar lang te bewaren. Dat gaat dus niet om de inhoud van een bericht of gesprek, maar wel om gegevens over wie met wie contact heeft. En wanneer. En waar de gespreksdeelnemers op dat moment zijn. Dat de rechter het kabinet op de vingers tikte kon ook bijna niet anders: Europese rechters verklaarden eerder de Europese wet die hieraan ten grondslag lag, ongeldig.

Alles en iedereen in het vizier

Dat laatste gebeurde omdat de wet aanbieders verplichtte om de gegevens over iedereen in Europa te bewaren, ook als daar geen concrete verdenking aan ten grondslag lag. En dat vonden de rechters veel te ongericht." En dat is in strijd met onze Europese grondwet. Bovendien was de noodzakelijkheid van deze vergaande maatregel niet eens aangetoond. Sinds die fameuze uitspraak van het Europees Hof zijn de lidstaten achter de schermen bezig met het bedenken van alternatieven. Hoe kun je wél "gericht" gegevens (laten) bewaren en tóch zo veel mogelijk gegevens over burgers verzamelen?

Ook onze zuiderburen zaten niet stil. De Belgische regering lanceerde afgelopen week een nieuw wetsvoorstelHet wetsontwerp is 800+ pagina's lang, mede omdat het tweetalig is opgesteld. Daarmee wil zij regelen dat dit soort gegevens opnieuw langdurig bewaard worden. Om er voor te zorgen dat niemand kan beweren dat alle gegevens doorlopend bewaard moeten worden, hoeft dat alleen in "specifieke" situaties. Nou ja, specifiek... Het kan als er sprake is van een ernstige bedreiging voor de nationale veiligheid. Denk aan een terroristische aanslag net over de grens waarbij de verdachten op de vlucht zijn. Dan zouden opeens wel weer de gegevens van iedereen bewaard mogen worden. Of op basis van een geografische locatie bij een meer specifieke dreiging. Er is bijvoorbeeld iets opgevangen over een terroristische aanslag in een grote stad. Dan worden misschien de gegevens van iedereen in de stad en de wijde omtrek bewaard. Maar met dat soort brede definities kan het dus nog altijd voorkomen dat grote delen van de Belgische bevolking onder de reikwijdte van zo'n verplichting komen.

Verplichting tot registreren

Maar het nieuwe Belgische voorstel gaat op een aantal punten zelfs nog verder dan onze "oude" bewaarplicht. Destijds was een aanbieder alleen verplicht gegevens te bewaren die hij toch al had. De gegevens die de aanbieder niet had, kon hij ook niet bewaren. Als voor het afhandelen van een telefoongesprek tussen twee mensen bij werd gehouden wie met wie belde, dan moesten die gegevens bewaard worden. Maar als een e-mailprovider niet logde wie wanneer aan wie een e-mail stuurde, dan viel er niets te bewaren. Het Belgische voorstel gaat nu veel verder. Dat verplicht aanbieders namelijk om die gegevens zo nodig wel op te gaan slaan. Zo'n aanbieder moet dan dus in opdracht van de overheid logging aanzetten. Het is dus niet alleen een verplichting om te bewaren, maar ook om te registreren.

Verbod op Signal

De consequenties daarvan zijn potentieel verreikend. Het betekent namelijk dat een chatdienst als Signal illegaalDat zegt ook Belgisch meest vooraanstaande cryptograaf (achter een paywall) wordt. De makers van Signal gaan er juist prat op dat ze echt enkel en alleen die gegevens opslaan die zij echt nodig hebben. En ook niet meer dan dat. Want wat je niet hebt, kun je ook niet lekken. En dus weet het bedrijf achter Signal enkel en alleen wanneer een account is aangemaakt, en wanneer de gebruiker voor het laatste met het netwerk verbonden was. Het houdt niet bij wie wanneer aan wie een berichtje stuurt. Maar de Belgen willen Signal nu dus dwingen om dat bij te gaan houden én langdurig te bewaren. En aangezien dat nou precies is wat Signal niet wil, betekent het eigenlijk dat Signal ten dode is opgeschreven.

Dat Signal niet meer gegevens wil opslaan dan strikt noodzakelijk voor het leveren van haar dienst maakt Signal nou juist zo ontzettend fijn. We hoeven Signal niet te vertrouwen om grote druk van opsporings- en geheime diensten te weerstaan. Want wat Signal niet heeft, kan ze ook niet gedwongen worden om af te staan. Ook hoeven we ons geen zorgen te maken dat Signal gegevens over ons gedrag opeens te gelde wil maken, zoals Facebook (of Meta) dat wel doet bij WhatsApp. En wat je niet hebt, hoef je ook niet te beveiligen tegen aanvallen van buitenaf. Dat zijn allemaal redenen waarom mensen, maar ook journalisten en politici, op Signal vertrouwen. De Belgische regering maakt dat stuk.

Voorbode

En nu denk je misschien: dat is België en ik heb geen Belgische vrienden. Maar dat is natuurlijk ontzettend kort door de bocht denken. Je mag er vanuit gaan dat als de Belgen zo'n wet hebben, andere lidstaten dat ook willen. Sinds de Europese rechters de oude bewaarplicht de nek omdraaiden, debatteren de Europese regeringen op welke manier zij toch weer een nieuwe bewaarplicht kunnen introduceren. Dat zou dan een bewaarplicht moeten zijn waarmee zo veel mogelijk gegevens verzameld worden, zonder dat de rechter daar een streep door zet. Het Belgische voorstel moet je zien als een voorzetje. Dat wat nu in België gebeurt is een voorbode van Europees beleid. Vroeg of laat wil elke Europese lidstaat zoiets, ook Nederland.

Wij hebben goed contact met onze Belgische collega's. Daar waar we een rol kunnen spelen in het tegenhouden van dit onzalige wetsvoorstel, zullen we zeker een bijdrage leveren. Want ook dit voorstel zet veilige communicatie op het spel.