Het afgelopen jaar zijn we in gesprek geweest met de gemeente Amsterdam en de klankbordgroep: vertegenwoordigers van de gemeenschappen die geraakt zijn en worden door de Top400-aanpak. In dit artikel nemen we je mee in de ontwikkelingen sinds we de gemeente Amsterdam opriepen te stoppen met het schenden van de rechten van kinderen en jongvolwassenen die in de aanpak zijn opgenomen.

Een recap: onze bezwaren tegen de Top400

Vertegenwoordigd door advocatenkantoor PILP en een advocaat gespecialiseerd in de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), deelden we in onze briefLees hier wat we daar eerder over schreven onze bezwaren tegen de Top400.

• Kinderen werden heimelijk geobserveerd door straatcoaches. Zonder dat kinderen werden aangesproken, werden ze in de gaten gehouden en werden er aantekeningen over hen gemaakt. Dit is een behoorlijke inbreuk op de persoonlijke levenssfeer en het werkt bovendien stigmatisering in de hand.
• Er werd informatie over kinderen uitgewisseld tussen scholen en de gemeente Amsterdam. Scholen waren zelfs verplicht dreigend schoolverzuim te melden aan de zogenoemde Top400-regisseur of leerplichtambtenaar. Ook werden scholen aangemoedigd sneller aangifte te doen tegen leerlingen die op de Top400 lijst stonden. Dit was een ernstige inbreuk op het privéleven van kinderen en het zorgde voor onveiligheid van kinderen op school.
• In 2016 zijn er 125 kinderen geselecteerd voor de Top400-aanpak door middel van het algoritme Prokid+. Dit algoritme voorspelde het risico dat een kind het criminele pad op zou gaan. Kinderen werden dus verdacht gemaakt nog voordat ze zich schuldig hadden gemaakt aan enig strafbaar feit. De kinderen en hun ouders kregen niet te horen waarom ze op de lijst kwamen te staan. Ook dit was een schending van het recht op privacy en op het recht om niet onderworpen te worden aan geautomatiseerde besluitvorming.

In gesprek met de gemeente Amsterdam

Na onze sommatiebrief, een brief die wordt gestuurd voordat je naar de rechter gaat, werden we uitgenodigd voor een gesprek om te onderzoeken of we konden schikken. Voorafgaand aan het gesprek overlegden we met de klankbordgroep en onze advocaten. Daardoor wisten we wat voor de geraakte gemeenschappen belangrijk was om uit het gesprek te halen.

Het gesprek verliep heel positief. De gemeente Amsterdam kon zich in veel van onze bezwaren vinden en er werd zelfs aangegeven dat sommige van onze bezwaren zich in de praktijk niet voordeden. Wij baseerden ons op de documenten die zijn opgevraagd op basis van de Woo door PILP en Fieke Jansen en de gemeente had geen stukken waaruit bleek dat het er in de praktijk anders aan toe ging. Omdat het om ernstige schendingen van kinderrechten ging, wilden we uiteraard zwart op wit hebben hoe de processen dan wel zijn ingericht en hoe de rechten van de kinderen daarbij beschermd worden. Daarnaast wilden we erkenning van het onrechtmatig handelen en excuses aan de getroffen kinderen en hun gezinnen, inclusief een financiële compensatie voor alle jongeren die op basis van het algoritme waren geselecteerd. We wilden dat de gegevens die over de jongeren waren verzameld op basis van deze onrechtmatige werkwijzen zouden worden vernietigd. En dat er een openbaar statement van de gemeente zou komen waarin ze zouden aangeven met welke praktijken ze stoppen en dat ze daar als onethisch op terugkeken. In opvolgende gesprekken zagen we veel bereidheid van de gemeente Amsterdam om daaraan tegemoet te komen. We bespraken zelfs al de hoogte van de schadevergoeding en de wijze waarop deze jongeren zouden worden benaderd.

Een vreemde wending door autoritair handelen van de burgemeester

De gemaakte afspraken zouden alleen nog hoeven worden voorgelegd aan de burgemeester van de gemeente Amsterdam, Femke Halsema. Zij besloot dat ze geen excuses wilde maken en dat er geen compensatie betaald hoefde te worden, want volgens haar was er helemaal geen sprake van onrechtmatig handelen.

Onze reactie was natuurlijk heel simpel: dan stappen we alsnog naar de rechter.

Maar toen kwam er een brief van de burgemeester die de situatie veranderde. Ze bleef achter de Top400 aanpak staan, maar was wel bereid het beleid en de processenLees hier de nieuwe werkafspraken op punten aan te passen. Zo moeten straatcoaches nu duidelijk herkenbaar zijn, gaan ze gericht naar overlastlocaties en pakken ze meldingen op van jeugdoverlast. Daarbij moeten ze een jongere eerst aanspreken voordat er notities worden gemaakt. Daarnaast is het scholenbeleidLees hier het nieuwe beleid aangepast. Daar vervalt de meldplicht vanuit de scholen bij dreigend verzuim. Er wordt geen informatie meer uitgewisselend als er dreigend schoolverzuim is. Pas als er daadwerkelijk sprake is van schoolverzuim, wordt er een leerplichtambtenaar gekoppeld aan de leerling. Die kan dan contact hebben met de zorgcoördinator en in bijzondere gevallen met de mentor of andere betrokkenen binnen de school. Er kan ook contact zijn tussen de leerplichtambtenaar en de Top400-regisseur.

Het zijn erg magere aanpassingen in het beleid, die aantonen dat de gemeente Amsterdam, of beter gezegd de burgemeester van Amsterdam, weigert in te zien hoe schadelijk de Top400 is voor de betrokken kinderen en gezinnen, maar ook voor het vertrouwen van deze Amsterdamse burgers in de gemeente. En het feit dat de burgemeester weigert excuses te maken, terwijl het zo evident is dat kinderen en hun gezinnen enorm geraakt zijn door deze aanpak, spreekt van weinig reflectief vermogen.

Na deze ontwikkelingen zijn we teruggegaan naar de klankbordgroep en onze advocaten. Onze advocaten gaven aan dat doordat de gemeente Amsterdam tegemoet is gekomen aan belangrijke punten, namelijk het punt over heimelijke observaties en de uitwisseling van informatie met scholen, een rechtszaak nog maar weinig kans van slagen zou hebben. Vanuit het perspectief van een rechter zou er te weinig belang overblijven voor deze zaak. Het gebruik van het Prokid+ algoritme was immers ook al een tijd gestopt. Het risico dat we de zaak zouden verliezen, met alle gevolgen voor de geraakte gemeenschappen, werd daardoor te groot. We besloten daarom, samen met de klankbordgroep en op advies van onze advocaten, dat we de zaak niet naar de rechter zouden brengen.

We zijn blij dat er verbeteringen in het proces zijn gekomen waardoor de rechten van betrokkenen beter worden geborgd, maar we zijn niet tevreden. We hadden graag gezien dat de pijn van de kinderen en hun gezinnen zou worden erkend. Geen geldbedrag kan compenseren waar sommige gezinnen jarenlang doorheen zijn gegaan, maar herstel begint met erkenning.

Om jongeren bewust te maken van dit proces en de verbeteringen in het beleid van de gemeente, maakten we samen met MocroManiac, Geronimo, Drovideo en Cablai een aantal ludieke video's die het probleem rond de Top400-aanpak aanstipten. De video's zijn hierHier vind je de video's te vinden

Wij blijven ons inzetten tegen overheidssurveillance gericht op kinderen

We maken ons nog steeds zorgen over de intensieve surveillance van kinderen en hun gezinnen, waarbij er naar jongeren wordt gekeken alsof het criminelen in de dop zijn, nog voordat ze veroordeeld zijn voor enig strafbaar feit. We zullen ons daarom de komende jaren blijven richten op het gebruik van (risicoprofilerende) algoritmen door de overheid, in het bijzonder in relatie tot jongeren. Door middel van eigen onderzoek en acties willen we vergelijkbare aanpakken een halt toe roepen.