De titel van deze blog hebben we al eens eerder gebruikt. In 2016. Toen speelde een discussie die we nu opnieuw aan het voeren zijn. Uit de opsporingshoek komt de roep om "een oplossing" voor "het probleem van encryptie." En ook in de huidige discussie is niet helder wat het Openbaar Ministerie precies voorstaat, en waar voor haar de grenzen liggen.

 

Schild voor criminelen

Een opmerkelijke opmerking van het Openbaar Ministerie in het jaarberichtLees hier het jaarbericht van het Openbaar Ministerie dat ze gisteren publiceerde. Ze schreef dat "encryptie nooit [is] bedoeld als schild voor criminelen" en dat ze daarom "voorstander [is] van de verkenning van technische oplossingen die in samenwerking met bedrijfsleven en wetenschap tot stand [komt]" en die "toegang tot versleuteld bewijs mogelijk maakt." Daar valt veel, heel veel, over op te merken.

Om achteraan te beginnen: het is fijn dat het Openbaar Ministerie "voorstander" is van een "verkenning". Wat ze hier zegt is eigenlijk: we juichen het toe dat anderen onderzoeken hoe we met encryptie in opsporingsonderzoeken om kunnen of moeten gaan. Als het Openbaar Ministerie in dezelfde paragraaf schrijft dat het "de ogen niet [kan] sluiten voor de schaduwzijde [van encryptie]," dat "encryptie nooit [is] bedoeld als schild voor criminelen" en dat "dat geen recht doet aan het leed van slachtoffers," dan verwachten we dezelfde pro-actieve inzet.

Impact van encryptie op opsporing

Belangrijker is dat niet duidelijk is, wat nu eigenlijk het probleem is. Ja, zonder twijfel zal encryptie het werk van de politie soms moeilijker maken. Maar wat de karakteristieken van dat probleem precies zijn, is niet helderWat is het probleem van encryptie?. En zolang die niet helder zijn, kun je ook geen passende maatregelen treffen. Als het probleem hem zit in de toegang tot informatie op versleutelde harde schijven, vraagt dat om een andere inzet dan wanneer het probleem hem zit in versleutelde communicatie. Een slecht omschreven probleemstelling is een recept voor slechte wetgeving.

Wij hebben in de afgelopen paar jaar meermaals het Openbaar Ministerie gevraagd om documenten openbaar te maken die iets zeggen over de aard van het probleem. Elke keer is de reactie: we hebben niets op papier staan over dat probleem. En je zou verwachten: als iets écht een probleem is, dan zijn er al tal van rapporten, evaluaties en beleidsnotities over geschreven.

Gelukkig beseft de minister van Justitie en Veiligheid dat ook: hij startte eind vorig jaar een onderzoek naar "de impact van encryptie" op de opsporing. (Dat onderzoek heeft overigens alleen zinVijf dingen die belangrijk zijn in onderzoek naar “effect encryptie op opsporing” als de vraag met een brede blik wordt beantwoord. Parallel aan de ontwikkeling van encryptie is ook veel technologie ontstaan die de opsporing alleen maar makkelijker maakt, hoe zit het daarmee? En wat is er met de opsporingsmiddelen die bedoeld zijn om om die encryptie heen te werken?)

Geen verzwakking van encryptie?

Maar misschien wel het allerbelangrijkste: wat wil het Openbaar Ministerie precies? Toen deze discussie eerder speelde, stelden we die vraagHet Openbaar Ministerie zei eerder encryptie niet te willen verzwakken aan een officier van justitie die zich veel met digitale opsporingsonderzoeken bezighoudt. Zijn reactie was toen dat "het [O]penbaar [M]inisterie encryptie helemaal niet wil verzwakken." Zou dat nog altijd het standpunt zijn? En is het Openbaar Ministerie het bijvoorbeeld met ons eens dat sleutelbeheer een integraal onderdeel is van encryptie? Staat het Openbaar Ministerie achter het geldende kabinetsstandpunt dat het "niet wenselijk is om beperkende wettelijke maatregelen te nemen ten aanzien van de ontwikkeling, de beschikbaarheid en het gebruik van encryptie"? En omgedraaid: wat wil het Openbaar Ministerie wél doen als oplossing voor het gestelde probleem dat "de opsporing van doorsnee strafzaken wordt momenteel ernstig bemoeilijkt door standaard gebruik van end-to-end-versleuteling"?