Sri Lanka maakte direct na de aanslagen diensten als Facebook onbereikbaar. Om de situatie in het land te stabiliseren. Maar de dominantie van de dienst maakt zo'n beslissing ook juist weer gevaarlijk.

Wat is jouw prioriteit?

Wat is jouw prioriteit als er een aanslag wordt gepleegd in de buurt van de plek waar je ouders wonen of je vriendin met vakantie is? Je wilt natuurlijk snel weten hoe het met je naasten gaat. Je belt, je appt, tot je contact krijgt. Of stel dat je zelf in de buurt bent van een aanslag. Je hebt weinig of geen informatie. Verderop zie je een persoon rennen die zichzelf behangen heeft met wapens. Dan bel je snel de politie, toch?

Afgesneden van de wereld

Maar: je apps reageren niet. Je ziet tot je schrik dat de streepjes op het scherm van je mobiele telefoon, die aangeven hoe goed je bereik is, er niet zijn. Je probeert vergeefs te bellen, maar een verbinding maken met het mobiele netwerk is niet mogelijk. Je kunt niet je naasten informeren, geen informatie opzoeken over wat er aan de hand is, en niet de politie bellen. Juist op het moment dat alles draait om kennis en communicatie, kun je niets. Je bent onthand. Later blijkt dat de telefoonaanbieders hun mobiele netwerken direct na de aanslag hebben uitgeschakeld, op last van de politie. Dat was nodig voor de veiligheid, omdat vermoed werd dat de aanslagplegers gebruik maakten van het mobiele netwerk.

Voor uw veiligheid

Dit scenario is helemaal niet zo vergezocht. Een paar jaar geleden werd het telefoonnetwerk in de ondergrondse van New York gedeeltelijk uitgeschakeldBeheerder van New Yorkse metro "doet een Mubarak". De uitbater van het metronetwerk wilde een demonstratie tegen politiegeweld verstoren nadat een paar weken eerder zo’n protest de dienstregeling had ontregeld. Men rechtvaardigde de ingreep met een beroep op de veiligheid van de reizigers. Als gevolg van de eerdere demonstratie waren perrons dichtgeslibd met reizigers die niet meer verder konden. De kritiek was niet mals: juist door het telefoonnetwerk uit te schakelen had de beheerder de reizigers in gevaar gebracht. Want hoe alarmeer je in een noodsituatie de hulpdiensten als niemands telefoon het doet?

Internet als bron voor speculaties

Direct na de verschrikkelijke aanslagen in Sri Lanka deed de regering daar iets soortgelijks: ze maakte diensten als Facebook onbereikbaar"The government has decided to temporarily block social media sites including Facebook and Instagram.". Daarmee wilde ze er voor zorgen dat de stroom aan onbevestigde berichten en speculaties die via onder meer Facebook werden verspreid, de chaos in het land niet verergerde"... out of fear that misinformation about the attacks and hate speech could spread, provoking more violence.". In Sri Lanka is Facebook een soort van synoniem voor “het internet”. Het is het voornaamste communicatieplatform in een land waar zero-rating hoogtij viert en waar mensen zich minder makkelijk een dikke internetbundel kunnen veroorloven.

Angst, onvrede en boosheid

Die dominantie zorgt ervoor dat wat op het platform gepubliceerd wordt, snel een enorm bereik kan hebben. En juist de berichten die inspelen op angst, onvrede en boosheid hebben een enorme potentie om viral te gaan – of ze nu waar zijn of niet. Facebook heeft van zichzelf geen prikkel om de impact ervan in te perken. Integendeel: de meest extreme berichten dragen juist bij aan het verslavende karakter van het sociale netwerk. Dat soort berichten is vaak op zichzelf geen bedreiging voor de fysieke veiligheid van mensen, maar in de context van aanslagen kan ze dodelijk zijn.

Kwalijke neveneffecten

De verspreiding van feitelijk onjuiste informatie is blijkbaar zo’n groot probleem, dat de Sri Lankaanse regering beslist dat zij niet anders kan dan het voornaamste communicatieplatform in het land afsluiten. Een beslissing met vergaande consequenties: mensen zijn afgesneden van hun voornaamste bron van informatie – ook waarachtige – én het communicatielijntje naar hun familie en vrienden is verbroken. Blijkbaar bevinden we ons in een situatie waarin de kwalijke “neveneffecten” van zo’n platform groter zijn dan het gi-gan-ti-sche belang van open communicatielijnen en informatieverstrekking. Liever geen communicatie, dan Facebook-communicatie.

Levensgevaarlijk

De situatie toont hoe gevaarlijk het is wanneer een samenleving zo afhankelijk is van Facebook, een oppermachtig platformDie afhankelijkheid maakt overigens ook dat een overheid makkelijker controle door te censureren kan krijgen met perverse prikkels. Ja, we moeten ervoor zorgen dat deze bedrijven beter gaan functioneren, maar dat is niet hetzelfde als onze onafhankelijkheid van de platforms verkleinen. De echte uitdaging is hoe we ervoor zorgen dat er een grote diversiteit is aan nieuwsbronnen en communicatiemiddelen. Afhankelijk zijn van één dominante informatiebron is in het informatietijdperk levensgevaarlijk.