De overheid is er voor ons. Nee, echt. Wij hebben de overheid macht gegeven. En dat kan ook, mits die overheid transparant opereert. Om die macht te kunnen controleren, moet je weten wat er speelt.

Je moet kunnen zien welke overwegingen een rol hebben gespeeld bij het maken van beleid. En als de overheid daar niet meteen zelf open over is, dan kun je haar vragen die informatie openbaar te maken aan de hand van Woo-verzoeken. Ons Goed Recht — niet voor niets de tagline van de organisatie die mensen helpt zulke verzoeken te doen.

Dat de overheid niet altijd even snel beslist op zulke verzoeken, is geen nieuws — en eigenlijk een understatement. En als verzoeker sta je dan met lege handen. Dat overkomt ons helaas ook regelmatig. De overheid overtreedt de wet die bepaalt hoe snel zij op zo'n verzoek moet reageren. En ze komt er nog mee weg ook. Als verzoeker heb je dan nog één laatste redmiddel, een strohalm om je aan vast te klampen: de rechter.

Maar laten we wel wezen, dat is gewoon ruk. We willen helemaal niet naar de rechter hoeven stappen — en al helemaal niet omdat de overheid haar wettelijke verplichtingen domweg negeert. Die rechter bekijkt dan de feiten, stelt vast dat de overheid inderdaad geen besluit neemt en de wet overtreedt, en kan vervolgens, “onder last van een dwangsom”, de overheid opdragen alsnog te reageren.

Een proces van de lange adem

Tot voor kort ging dat proces redelijk soepel. Het duurde wel een aantal weken, maar daarna lag er een helder oordeel van de rechter. Dus waar de overheid eigenlijk binnen vier weken een beslissing had moeten nemen om de gevraagde informatie openbaar te maken, forceerde de rechter een besluit na, pak ’m beet, week twaalf. Rijkelijk laat, maar goed, we weten niet beter.

Maar die weg lijkt niet meer te werken. De rechtbank heeft nu opeens veel langer de tijd nodig om tot een oordeel te komen. Dat is gek, want het zijn geen complexe zaken: het is glashelder dat de overheid geen beslissing heeft genomen, en de overheid bevestigt dat in een zielig verhaaltje ook gewoon. Dit zijn zaken die zonder zitting afgehandeld kunnen worden. Dit zou een soort van stempelen moeten zijn.

En toch: sinds kort duurt ook dat proces maanden. Zo hadden we begin oktober een ministerie gevraagd een specifieke notitie openbaar te maken. Omdat het ministerie weigerde een besluit te nemen, zijn we half december naar de rechter gestapt. Inmiddels heeft het ministerie — na 7,5 maand (!) — alsnog besloten de notitie openbaar te maken. De rechter moet, 5 maanden (!) nadat we daar hebben aangeklopt, nog altijd een oordeel vellen.

Een dikke middelvinger naar de burger

Dat het ministerie meer dan een half jaar nodig had om een notitie van minder dan anderhalf A4’tje openbaar te maken, is al heel problematisch. Dat is een dikke middelvinger naar de burger, die wél wordt gestraft als die zich niet aan de wet houdt. En vergis je niet: het bleek niet controversieel. Er is niets in die notitie gecensureerd. (Dat is trouwens wel heel bijzonder — dat overkomt ons eigenlijk nooit!)

Maar het feit dat de rechtbank na vijf maanden nog altijd niet heeft kunnen vaststellen dat het ministerie inderdaad de wet overtreedt, is zo mogelijk nog problematischer. Dat betekent dat het laatste redmiddel voor het afdwingen van Ons Goed Recht ons uit handen wordt genomen. Het zorgt ervoor dat die toch al machtige overheid niet meer tot verantwoording kan worden geroepen. Dat ze de burger kan negeren.

Dit is zo stom dat je er verdrietig of cynisch van wordt. Want dit kost ons zoveel. Het tekort bij de overheid aan capaciteit op de afdelingen die dit soort verzoeken moeten afhandelen, en de weigerachtige mentaliteit van sommige ambtenaren, kost ons allemaal. De dwangsom die de rechter oplegt, betalen we met z’n allen. Een overvraagde rechtbank kost de maatschappij meer dan alleen geld. En de prijs van het verlies van vertrouwen in onze democratische rechtsstaat is niet te becijferen.