Het kabinet werkt aan een ontwerp-wetsvoorstel waardoor de AIVD nieuwe en bijzondere bevoegdheden krijgt, zoals data-mining en rechtstreekse toegang tot gegevensbestanden. Deze wijziging van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (WIV) is door minister Remkes van binnenlandse zaken in juli 2004 aangekondigd als onderdeel van de zogenaamde post-Madrid maatregelen.

Het ontwerp-wetsvoorstel is nog niet aan de Tweede Kamer gestuurd maar is beschikbaar via de website van buro Jansen & Janssen. Het kabinet wil de AIVD de mogelijkheid geven door middel van ‘geautomatiseerde data-analyse’ gegevens uit databestanden te doorzoeken aan de hand van profielen en patronen.

De nieuwe bevoegdheden moeten het mogelijk maken “verschillende aspecten van het gedrag van [..] personen en organisaties” in kaart te brengen. “Daarbij staan met name de aspecten identificatie, verplaatsing, communicatie en financieren centraal.” De AIVD kan in de nieuwe WIV online en realtime toegang krijgen tot gegevens bij bestuursorganen van de overheid. Ook mag de AIVD gegevens over gebruikers en klanten van communicatiediensten, financi?le diensten en vervoerders opeisen.

Op dit moment zijn de verplichtingen om gegevens te verstrekken (buiten de overheidssfeer) beperkt tot de telecommunicatie sector, zoals internet providers en aanbieders van telefonie. In het ontwerp-wetsvoorstel wordt dit uitgebreid naar communicatiediensten waardoor ook webhosting en webfora eronder vallen. Maar ook banken en openbaar vervoersbedrijven moeten gegevens over klanten aan de AIVD gaan verstrekken. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan gegevens over het reisgedrag zoals die binnenkort door de invoering van de OV chipkaart worden vastgelegd. In het ontwerp-wetsvoorstel wordt niet gespecificeerd welke gegevens de bedrijven aan de AIVD moeten geven. Dit wordt via lagere regelgeving vastgesteld. In elk geval maakt de memorie van toelichting duidelijk dat verkeersgegevens van communicatieverkeer onder de data-mining bevoegdheden gaan vallen. “Mede aan de hand van dergelijke gegevens kan bijvoorbeeld in kaart worden gebracht hoe een relatienetwerk van een persoon of binnen een organisatie er uitziet.”

De meest vergaande bevoegdheid in het voorstel is om de AIVD niet alleen de bevoegdheid te geven gegevens op te vragen van specifieke personen maar tevens gehele databestanden op te eisen bij aanbieders van communicatiediensten, financi?le diensten en vervoerders. Deze databestanden kunnen dan gebruikt worden voor data-mining bij de AIVD. Informatie over bijvoorbeeld het bel- en e-mailgedrag (verkeersgegevens) en het reisgedrag (OV chipkaart) komt dan in bulk bij de AIVD terecht.

Wanneer de AIVD deze bevoegdheid krijgt, komt de bewaarplicht verkeersgegevens in een heel ander daglicht te staan. Minister Donner heeft de Tweede Kamer steeds voorgehouden dat de bewaarplicht voor bel- en surfgedrag geen inbreuk op de privacy is. Volgens Donner krijgt de politie de verkeersgegevens van een bepaald persoon pas wanneer daar voldoende aanleiding toe is in een onderzoek. De AIVD wil echter gecompliceerde zoekopdrachten uitvoeren binnen de verkeersgegevens zonder dat zij een bepaald persoon op het oog heeft. De dienst kan in dat geval intensief zoeken naar gedragspatronen, vooral dankzij de lokatiegegevens van mobiele telefoons. Het ontwerp-wetsvoorstel voor de WIV is een duidelijk signaal dat de bewaarplicht verkeersgegevens wel degelijk leidt tot nieuwe bevoegdheden om gegevens op te eisen.

In de memorie van toelichting wordt nog een poging gewaagd de nieuwe bevoegdheden te toetsen aan artikel 8 van het EVRM. Artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens geeft een ieder recht op respect voor zijn priv?leven en specificeert onder welke voorwaarden daar een inbreuk op mag worden gemaakt. De inbreuk moet onder andere noodzakelijk zijn in een democratische samenleving en evenredig zijn aan het nagestreefde doel. Het kabinet stelt dat de voorgestelde regeling (waaronder data-mining op gevorderde gegevensbestanden) “voorzienbaar en kenbaar [is] voor de burger”. Ten aanzien van de noodzakelijkheid is de motivering meer dan mager. “Bovendien”, zo stelt het kabinet, “zijn de bevoegdheden ook noodzakelijk in een democratische samenleving. Met de bevoegdheden wordt immers beoogd een bijdrage te leveren aan de nationale veiligheid, waarmee wordt voldaan [aan] het […] doelcriterium.”

• buro Jansen & Janssen: Wijziging Wet op inlichtingen- en veiligheidsdiensten (15.03.2006) http://www.burojansen.nl/nieuwsbrief_item.php?id=20
• Wijziging Wet op inlichtingen- en veiligheidsdiensten (10.11.2005) http://www.burojansen.nl/documenten/nieuwewivwet.pdf
• Memorie van toelichting (10.11.2005) http://www.burojansen.nl/documenten/nieuwewivmemorie.pdf
• Brief Remkes, Kamerstuk 2003-2004, 29200 VII, nr. 61, Tweede Kamer (15.07.2004) http://www.bof.nl/docs/KST78653.pdf

Dit artikel is automatisch geconverteerd uit het oude archief van nieuwsbrieven van Bits of Freedom.