Telefoonmaatschappijen, banken, verzekeringsmaatschappijen en vervoersbedrijven geven vaak en makkelijk persoonsgegevens aan de politie, ook als daar geen wettelijke basis voor is. Dat constateert Erwin Mac Gillavry in zijn proefschrift ‘Met wil en dank, een rechtsvergelijkend onderzoek naar de medewerking aan strafvordering door bedrijven’. De telefoonmaatschappijen verstrekken jaarlijks 300.000 tot 350.000 tenaamstellingen, de vervoerssector behandelt jaarlijks 10.000 verzoeken om vrijwillig gegevens te verstrekken, bijvoorbeeld over vluchten en gehuurde auto’s. Bedrijven mogen vrijwillig meewerken onder de privacy-wetgeving (sinds 2001 de Wet Bescherming Persoonsgegevens), mits ze per geval de opsporingsbelangen afwegen tegen de privacy-rechten van de klant. Bij deze grote aantallen kan er volgens Mac Gillavry echter ‘geen sprake van zijn van een geindividualiseerde afweging van belangen’. Ook de zogenaamde ‘voorvragen’, bij welke bank iemand bijvoorbeeld rekeningen heeft en of zo’n rekening actief is, worden makkelijk beantwoord zonder dat daar een wettelijke basis voor is. Als er bevelen worden gegeven tot uitlevering van gegevens, bijvoorbeeld op grond van 105 Sv bij banken of 125i Sv bij providers, deugen de bevelen feitelijk niet, maar dienen ze ter legitimering van het meewerken. Deze praktijk noemt Mac Gillavry ‘verborgen vrijwilligheid’. “De burger die het voorwerp is van het onderzoek is hier niet van op de hoogte. Ten tijde van het vooronderzoek lichten noch de opsporingsambtenaren noch de verstrekkers hem hierover in. (…) Weliswaar heeft de wetgever een beperkt aantal notificatieplichten gecreeerd, echter in het belang van de opsporing kan de officier van justitie de notificatie uitstellen” (p. 195).

In de driehoeksverhouding tussen burger, bedrijf en opsporingsambtenaar komen burgers er zeer bekaaid vanaf. In de praktijk lijkt er niets veranderd te zijn ten opzichte van de situatie in 2000, toen Mac Gillavry het eerste deel van zijn onderzoek publiceerde: ‘Meewerken aan strafvordering door banken en Internet Service Providers.’ De waarborgen in de privacy-wetgeving worden kundig omzeild door opsporingsambtenaren, en bedrijven werken daar uit eigenbelang gretig aan mee, bijvoorbeeld om financiele risico’s te mijden, of -in het geval van providers- om zich te kunnen profileren als betrouwbare ‘family’ providers. Steeds meer niet-verdachte burgers worden onderdeel van deze informatie-uitwisseling, zeker met de wetgevingsvoorstellen van de Commissie-Mevis. Mac Gillavry maakt zich hier grote zorgen over en stelt: “Hoewel deze burgers mogelijk niets te verbergen hebben, hebben zij wel degelijk iets te verliezen. Namelijk het imago dat zij betrouwbare burgers zijn waarmee bedrijven veilig zaken kunnen doen” (p. 202). En: “Ongeacht of hij (de burger) zich inlaat met strafbare handelingen worden zijn gegevens geregistreerd, bewaard, en, in geval van een actieve verplichting, geanalyseerd en gemeld. De burger heeft hier geen enkele invloed op. Wisselen van dienstenaanbieder is doorgaans geen optie” (p. 150).

De Commissie-Mevis heeft geprobeerd een einde te maken aan deze praktijk, door opsporingsambtenaren nieuwe bevoegdheden te geven om identificerende gegevens op te vragen. Uit deze voorstellen zijn al 2 wetsvoorstellen versneld behandeld, over het vorderen van gegevens bij banken en bij telecomaanbieders. Beide voorstellen zijn op 16 maart 2004 aangenomen door de Eerste Kamer en kunnen spoedig in werking treden. De praktijk van vrijwillige medewerking lijkt daarmee vrijwel uitgesloten voor de toekomst, maar voor de burger blijft de machtsverhouding zeer nadelig. Er komt geen notificatieplicht, en met de door de minister verwachte toename van het aantal bevragingen tot 900.000 per jaar, lijkt de balans tussen opsporing en privacy volledig zoek.

Op 15 april verdedigt Mac Gillavry zijn proefschrift aan de Rijksuniversiteit Groningen. Promotor is prof.mr. G. Knigge.

• Persbericht RUG over promotie Mac Gillavry http://www.rug.nl/corporate/nieuws/archief/archief2004/persberichten/040_00
• Twee wetsvoorstellen vorderen gegevens aangenomen http://www.bof.nl/nieuwsbrief/nieuwsbrief_2004_6.html
• Wetsvoorstel bevoegdheden vorderen gegevens http://www.justitie.nl/Images/11_44891.pdf

Dit artikel is automatisch geconverteerd uit het oude archief van nieuwsbrieven van Bits of Freedom.