Van onze day-to-day operations tot onze donateursbestanden en vrijwilligerscoördinatie: het Europese maatschappelijk middenveld is desastreus-afhankelijk van Amerikaanse (Big Tech) diensten. Dat maakt ons, het werk dat we doen en de mensen met wie we dat doen, kwetsbaar. Hoog tijd voor een exitstrategie.

De lange arm van Trump

In reactie op Amerikaanse sancties, heeft Microsoft het account van de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) afgesloten. De aanleiding van de sancties was onderzoek van het Strafhof naar mogelijke oorlogsmisdaden door Israël, en de arrestatiebevelen tegen Netanyahu en inmiddels oud-Defensieminister Gallant. Door het sanctiebevel is het verboden steun te leveren aan het Strafhof en aan de hoofdaanklager in het bijzonder.

Begin juni heeft de VS aan nog eens vier rechters van het Strafhof sancties opgelegd. Twee van hen waren betrokken bij de hiervoor genoemde arrestatiebevelen; de andere twee bij onderzoek naar mogelijke oorlogsmisdaden door Amerikaanse troepen in Afghanistan. De Amerikaanse sanctielijst voor Nederland telt daarmee 51 personen en bedrijven, verdeeld onder programma's met titels als "RUSSIA-EO14024", "ILLICIT-DRUGS-EO14059", "CUBA" en nu ook "ICC-EO14203". Het lijkt er niet op dat ook de accounts van deze vier rechters zijn afgesloten.

Nederlandse afhankelijkheid van Amerikaanse tech

Oud-Bits of Freedom directeur Ot van Daalen schreef de laatste weken over hoe afhankelijk specifieke sectoren in Nederland zijn van Amerikaanse techdiensten. En over hoe er in een aantal van die sectoren dezelfde gevoeligheden spelen als bij het Strafhof. Zo draait de Hoge Raad, die binnenkort uitspraak doet over of Nederland door mag met de export van F35-onderdelen naar Israël, grotendeels op Microsoft. En ook "onze moderne 'drukpersen' [...] worden voornamelijk beheerd door Amerikaanse techgiganten als Microsoft, Amazon en Google," schrijft Ot. Dat is de infrastructuur die nodig is om nieuws te verspreiden.

Wat gebeurt er wanneer een Nederlands onderzoek, uitspraak of artikel Trump niet zint? Het is niet moeilijk voor te stellen dat je onderzoek wat vertraging oploopt wanneer je toegang verliest tot je e-mail of cloudomgeving. Of dat je werk helemaal stil komt te liggen.

Meer dan een theoretisch risico

Trump has bigger fish to fry, hoor ik je denken. Waarschijnlijk wel. Tegelijkertijd hebben we gezien hoe ook Nederlandse bedrijven de impact merken van Trumps discriminerende anti-diversiteitsstrijd. Denk bijvoorbeeld aan de Nederlandse takken van Amerikaanse bedrijven, bedrijven die de Amerikaanse overheid of ambassade als opdrachtgever hebben, of voor wie Amerika een grote afzetmarkt is. Ook in Europa zijn heel wat NGO's werkzaam met een hoofdkantoor of financiers in de Verenigde Staten. Allemaal afhankelijkheden die ons kwetsbaar maken voor beïnvloeding.

En het zijn niet alleen directe aanvallen waar we ons zorgen over moeten maken. Het stopzetten van de dienstverlening aan Nederlandse organisaties kan ook worden ingezet als pressiemiddel in een andere strijd, zoals rondom invoerrechten.

Het risico is dus dusdanig dat je meer mitigerende maatregelen verwacht dan 'hopen op het beste'. Terwijl dat precies lijkt te zijn wat Nederland doet. Als Homer Simpson schuifelen we achteruit de bosjes in, in de hoop niet op te vallen. Sterker nog, we - van overheden tot zorgverleners - migreren gewoon door naar Amerikaanse clouddiensten. Het risico neemt toe, in plaats van af.

Het Europese maatschappelijk middenveld is net zo kwetsbaar

Dat is in het maatschappelijk middenveld niet anders. Het maatschappelijk middenveld zou buiten de invloed van de overheid en de markt moeten kunnen opereren. Onafhankelijk, opkomend voor de belangen van burgers. Een ideaal dat in de praktijk nog wel eens anders uitpakt.

In 2023 rondde Bits of Freedom onderzoek af naar het gebruik van technologie door NGO's in Europa. We richtten ons niet uitsluitend, maar wel in het bijzonder op digitale rechtenorganisaties. Een van onze belangrijkste bevindingen? Van de negentien organisaties die we spraken, waren er acht volledig, of voor een groot deel, afhankelijk van Google of Microsoft. En met de bekende argumenten: gratis, gemak, gewenning.

Gratis, gemak, gewenning, en een stukje lange-termijn strategie van Big Tech niet te vergeten. Google's gratis "Google for Nonprofits" accounts geven NGO's 24/7 techsupport en allerlei andere _free stuff_ zoals advertentieruimte en datavisualisatietools. Wie de website van TechSoup bezoekt, een "IT-marktplaats voor non-profits", wordt getrakteerd op een schermvullende advertentie voor Microsoft. Ook 'credits' voor Amazon behoren tot het assortiment: "Het Amazon Web Services (AWS) Credit Program biedt kredieten voor cloud computing-diensten aan non-profitorganisaties en openbare bibliotheken die daarvoor in aanmerking komen."

:-(

Big Tech investeert in onze afhankelijkheid

Onze afhankelijkheid is voor Big Tech essentieel. Het bewaken en vergroten van die afhankelijkheid is een cruciaal onderdeel van haar strategie. Elke gratis dienst die je van Big Tech afneemt is een investering van Big Tech in jouw afhankelijkheid. En afleiding van het feit dat de muren om je heen hoger en hoger worden.

Het Strafhof-incident laat zien wat hiervan de concrete consequenties voor organisaties kunnen zijn. Je zou je IT-infrastructuur, en daarmee misschien het contact met je actievoerders, leden of donateurs, kwijt kunnen raken als Trump je organisatie op een sanctielijst plaatst. Of besluit dat er geen diensten verleend mogen worden aan LGBTQIA+ organisaties. Of besluit dat NGO's die ook van progressieve filantropen geld ontvangen moeten worden afgesloten. Sterker nog: je verliest misschien überhaupt inzicht in wie jouw vrijwilligers of donateurs zijn, want die gegevens stonden ook bij een Amerikaanse dienstverlener. En in de tussentijd heeft Trump wél vrij toegang tot die data. Die kan hij opslurpen en aan Palantir geven voor grensbewaking. De mogelijkheden zijn eindeloos wanneer Big Tech en Big Brother hun handen ineen slaan.

Het kan ook anders

Gelukkig kan het anders en zijn er steeds meer initiatieven die maatschappelijke infrastructuur bouwen en onderhouden. De Collaborative Desk van Arena for Journalism, bijvoorbeeld, helpt onderzoeksjournalisten uit de Big Tech-cloud. Organisaties als Greenhost en Access Now bieden zogenaamde rapid response aan NGO's en activisten die digitaal worden aangevallen.

Maar veel van deze organisaties zijn ook zelf afhankelijk van overheidsgeld, projectsubsidies of donaties. Onafhankelijke hosters en dienstverleners weten de potentiële afnemers van hun diensten nog moeilijk te vinden. En bovendien: hoewel ze niet de hoofdprijs vragen, is hun werk ook niet gratis. Terwijl die verwachting er - gevoed door Big Tech - bij veel organisaties en financiers wel is.

Wat kun je doen?

Het goede nieuws is dat er oplossingen voor handen zijn. Dit zijn onze drie tips voor organisaties die hun zelfredzaamheid willen vergroten.

Zorg er ten eerste voor dat je een direct lijntje hebt met de mensen die om je werk geven. Maak de informatie die je voor mensen hebt primair via kanalen vindbaar waar je zelf controle over hebt. Je eigen website, e-mail, een nieuwsbrief. Communiceer niet exclusief via Big Tech platformen, maar gebruik Big Tech om mensen te verwijzen naar een van deze kanalen waar je zelf de baas bent.

Ga ten tweede voor je basis kantoor IT weg bij Google of Microsoft. Er zijn inmiddels heel wat privacyvriendelijke, Europese alternatieven voor collaboratief werken, cloudopslag en e-mail die je kan gebruiken zonder al te veel verlies van functionaliteit. Wat je ervoor terug krijgt? Autonomie en zelfredzaamheid; op de lange termijn veel, veel belangrijkere voorwaarden voor het behalen van jouw doelen. En de kosten meer dan waard. Autonomie is geen extra'tje op je begroting, maar strategisch essentieel. En zo moet het ook door financiers worden begrepen.

Pas ten slotte op met waar je informatie van mensen opslaat. Ligt jouw hele donateurs- of vrijwilligersbestand bij Google? Dat is een probleem als Google je afsluit, maar óók een kwetsbaarheid voor je donateurs, wiens gegevens bij Google kunnen worden opgevraagd door overheidsinstanties.

Hulp nodig?

Gedurende het jaar, zullen we steeds meer _resources_ delen die je helpen het bovenstaande in de praktijk te brengen. Houd dus onze website in de gaten, of schrijf je in voor onze tweewekelijkse nieuwsbrief om updates te ontvangen.

<em>Voortaan onze tweewekelijkse nieuwsbrief meteen in je inbox ontvangen? Schrijf je in via:</em>