In de week dat Lubach het sleepnet groot maakte onder tv-kijkend Nederland is er nog meer surveillance nieuws. De Ierse rechter heeft namelijk geoordeeld dat de Europese rechter zich moet uitspreken over Amerikaanse massasurveillance en de vraag of data nog wel naar de Verenigde Staten mag.

Gegevensoverdracht naar Amerika al eerder onder druk

Een paar jaar terug vocht Max Schrems bij de rechter het Safe-Harbor regime aan. Hoe zat het ook alweer? Het Safe Harbor-regime was één van de manieren waarop bedrijven gegevens van Europese burgers buiten de Europese Unie mochten opslaan.

De deal was simpel: Amerikaanse bedrijven moesten beloven zich aan een aantal regels te houden en dan was het voor de Europese Commissie geen probleem dat die gegevens in de Verenigde Staten werden opgeslagen. De Europese Commissie vond namelijk dat dankzij dat regime, met de Europese Unie gelijkwaardige privacybeschermingEen groot deel van de wereld dacht daar anders over aan de Europese burger werd geboden door de Verenigde Staten.

Massasurveillance bedreiging voor Europeanen

Na de onthullingen over massasurveillance was het niet meer vol te houden dat die gegevens daar veilig waren. Enter Max SchremsSchrems kreeg overigens de Felipe Rodriguez Award in 2015 voor zijn werk, de Oostenrijkse privacy-activist die de overdracht van zijn Facebook-gegevens op grond van het Safe Harbor-regime aanvocht. Uiteindelijk oordeelde de Europese rechterLees hier hoe de rechter Safe Harbor torpedeerde dat het Amerikaanse Safe Harbor-regime inderdaad geen gelijkwaardig beschermingsniveau biedt ten opzichte van de Europese spelregels.

Het leven na Safe Harbor

Dat was het einde van Safe Harbor, maar, niet zoals veel bedrijven vreesden, het einde van de wereld. Er zijn namelijk nog een aantal andere manierenDe Autoriteit Persoonsgegevens heeft ze hier allemaal op een rijtje gezet waarop gegevens naar de Verenigde Staten kunnen worden overgedragen. Zo kan dat ook via Standard Contractual Clauses (SCC’s), modelovereenkomsten waarmee door bedrijven wordt beloofd de Europese gegevensbescherming te respecteren. Daarnaast heeft de Europese Commissie —zeer gehaast— een opvolger van het Safe Harbor-regime met de Verenigde Staten uitonderhandeld: het EU-US Privacy ShieldHet Privacy Shield lost de problemen niet op.

Er is nog steeds Amerikaanse massasurveillance

Zoals we al eerder hebben geschreven, is het niet zo dat de Verenigde Staten de rechten van de Europese burger nu wél voldoende beschermen: de Amerikaanse geheime diensten gebruiken nog steeds massasurveillance en de rechten van de Europese burger zijn nog steeds niet gelijk aan die van de Amerikaanse burger.

Dat betekent natuurlijk ook iets voor de manieren waarop gegevens van de Europese Unie naar de Verenigde Staten kunnen worden overgebracht. Het EU-US Privacy Shield en de modelovereenkomsten bieden weliswaar meer bescherming voor de burger ten opzichte van bedrijven, maar dat beschermt een Europese burger nog niet tegen de Amerikaanse geheime dienst.

Schrems vecht modelcontracten aan

En zoals bij wel meer bekende Oostenrijkers is gebeurd: Schrems is terug, zoals hij al aankondigdeWeet je wie er ook zei terug te komen? Precies.. Hij richt zich nu op die modelovereenkomsten en is inmiddels bij de hoogste Ierse rechter. Interessant is dat ook de Ierse toezichthouder zich bij de zaak voegde. Schrems eisteLees hier zijn eis en zijn reactie alleen dat de overdracht van zijn Facebookgegevens naar de Verenigde Staten op basis van een specifieke modelovereenkomst eindigt. De Ierse toezichthouder ziet het probleem van de modelovereenkomst breder en wil dat de hoogste Europese rechter zich erover uitlaat, omdat het om meer gaat dan alleen deze overeenkomst met Facebook. Facebook, ook partij in deze zaak, vindt overigens dat Facebook zich aan de regels hield en dat die regels ook nog eens prima zijn.

Ierse rechter: laten we het aan de Europese rechter vragen

De Ierse toezichthouder heeft vandaag zijn zin gekregen: De Europese rechter zal zich gaan uitsprekenLees hier de uitspraak van de rechter over de modelovereenkomsten. Interessant, want dat betekent ook dat de Europese rechter zich opnieuw zal moeten buigen over de Amerikaanse massasurveillance.

Deze zaak heeft weer een rimpeleffect

En dat gaat, los van de juridische consequenties, ook weer een heleboel politieke gevolgen hebben. Extra interessant is in dat licht dat de Europese Commissie vorige week een eerste herzieningDe US en de EC lijken tevreden van het EU-US Privacy Shield heeft gedaan en daar –volgens de eerste verklaringen van de Europese Commissie– tevreden over was. Dus ook over de surveillancepraktijken van de Verenigde Staten. Schrems kan nu dus voor een tweede keer roet in het eten van de Europese Commissie gooien. We volgen de zaak en houden je op de hoogte!