Gisteren heeft de Eerste Kamer iets voor middernacht een nieuwe wet voor de geheime diensten aangenomen. Na jarenlange politieke strijd is nu echt de knoop doorgehakt: de geheime diensten zullen straks een sleepnet mogen inzetten.

Onverteerbare uitslag

Het is onverteerbaar dat een wet is aangenomen waarop zoveel kritiek is geuit door experts, maatschappelijke organisaties en burgers. De Eerste Kamer richt zich traditioneel gezien op de vraag of een wetsvoorstel kwalitatief goed genoeg is, of het niet in strijd is met de Grondwet of internationale verdragen, en of de rechten van burgers niet worden geschaad. Precies op die drie punten scoort de sleepnetwet een onvoldoende.

Wat deed de Eerste Kamer?

Er waren tijdens het debat veel kritische geluiden te horen in de Eerste Kamer van voornamelijk de senatoren van de SP (Köhler), D66 (De Graaf), GroenLinks (Lintmeijer) en de Partij voor de Dieren (Teunissen).

De kritiek richtte zich vooral op het gebrek aan heldere wettelijke grenzen aan de inzet van het sleepnet en hoe onschuldige burgers hierdoor geraakt worden, de lange bewaartermijn waarvoor gegevens bewaard mogen worden, de enorme risico's bij het uitwisselen van grote hoeveelheden gegevens met buitenlandse diensten, het gebruik van onbekende kwetsbaarheden zonder deze te melden, de beperkte waarborgen bij realtime toegang tot databases van meewerkende partijen en het toezicht op de diensten zelf. Niet geheel verrassend stemden deze partijen dan ook tegen het voorstel.

Bij de inbreng van de senatoren van de VVD (Van Kappen), het CDA (Rombouts) en de PVV (Van Hattem) was meteen duidelijk dat zij voor deze wet waren. De senatoren van de VVD en het CDA bleken niet heel gelukkig met de wijze waarop het toezicht wordt ingericht en wordt toebedeeld aan de nog op te richten 'toetsingscommissie inzet bevoegdheden' (TIB). Plasterk zegde toe om de TIB in zijn geheel over twee jaar te evalueren. Dat was voor deze fracties voldoende.

De PvdA (Beuving), die toch nog aardig wat zetels in de Eerste Kamer heeft (8), stelde nog wel enkele scherpe vragen waarop Plasterk niet altijd een even helder antwoord gaf. Toch waren de antwoorden en toezeggingen van Plasterk voor de PvdA voldoende om ook voor deze wet te stemmen.

Vooral de toezegging van Plasterk dat bij het inzetten van informanten dezelfde waarborgen zullen gelden als bij de inzet van vergelijkbare bijzondere bevoegdheden door de diensten zelf, leek voor Beuving doorslaggevend. Deze toezegging kan het gebrek aan waarborgen bij realtime toegang tot databases mogelijk wat verzachten. Maar wat de waarde van deze toezegging echt is, zal heel erg afhangen hoe dit in de praktijk wordt uitgevoerd. Daar ligt een belangrijke taak voor de toezichthouder, de CTIVD, om strak toezicht te houden op naleving van deze toezegging.

Ook de ChristenUnie (Bikker) vond de antwoorden en toezeggingen van Plasterk voldoende om voor te stemmen. De senatoren van 50plus, de SGP en OSF hielden zich muisstil en stemden voor deze wet.

Uiteindelijk accepteerde een meerderheid in de Eerste Kamer de tekortkomingen en werd het voorstel vannacht rond rond klokslag twaalf uur aangenomen. De druk vanuit de regering om nog voor het zomerreces het voorstel aan te nemen was groot. Een meerderheid in de Eerste Kamer lijkt voor deze druk te zijn gezwicht.

Veel bezorgde reacties

Wat opviel tijdens het debat was dat verschillende senatoren aangaven heel veel reacties te ontvangen van mensen die zich zorgen maken over het sleepnet. Zo gaf bijvoorbeeld Christine Teunissen (Partij voor de Dieren) aan zelden zoveel mails van bezorgde burgers te hebben ontvangen.

Het doet ons goed om te zien dat zoveel mensen hun zorgen met de senatoren deelden. We hielpen een handje door het delen van je zorgen eenvoudig te maken via de Geensleep.net campagnesiteDe campagnesite lanceerde we in samenwerking met Free Press Unlimited en ISOC Nederland. Iedereen die de stap nam om hun zorgen te delen: bedankt!

Een grens overschreden

Gericht tappen is nu al mogelijk, maar onder de nieuwe wet mogen de geheime diensten straks stelselmatig en op grootschalige wijze onze online communicatie ongericht onderscheppen en analyseren. Zo komen grote groepen onschuldige burgers in het vizier van de diensten. Voor ons wordt hiermee een grens overschreden. Als we de grens immers niet trekken bij het op grote schaal verzamelen en analyseren van het online gedrag van grote groepen mensen, waar trekken we de grens dan wel?

Wat nu?

Na wat formaliteitenHoe komt een wet tot stand? zal de nieuwe wet per 1 januari 2018 in werking treden. Zoals we eerder schreven, zijn we momenteel onder leiding van PILP en in samenwerking met verschillende organisaties, aan het onderzoeken welke juridische mogelijkheden er zijn om het sleepnet aan te vechten. Schrijf je hieronder in voor de sleepnet mailinglijst om op de hoogte te blijven.

Sleepnet mailinglijst