Adviseur EU Hof: Bewaarplichtrichtlijn strijdig met verdrag
De adviseur van het Europees Hof van Justitie concludeerde vandaag dat de huidige verplichte opslag van gedragsgegevens in strijd is met het Europees Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie. Helaas houdt de adviseur tegelijkertijd de deur open voor massale opslag van gedragsgegevens onder striktere voorwaarden.
Zoals we hier al vaker schreven: op grond van de Europese Bewaarplichtrichtlijn wordt een half jaar tot een jaar lang gevoelige gegevens opgeslagen van iedere Nederlander, zoals waar je bent, met wie je belt, met wie je emailt, etc. Wij stellen al langer dat deze ongerichte surveillance in strijd is met het grondrecht op privacy.
Uit de opinie blijkt dat Advocaat-Generaal Cruz Villalón vindt dat de richtlijn onvoldoende scherp afgebakend is: het is niet duidelijk onder welke voorwaarden de overheid toegang kan krijgen tot de gegevens. Daarnaast worden de gegevens te lang opgeslagen: een opslagduur van twee jaar vindt hij niet proportioneel. Dat is een belangrijke overwinning voor Bits of Freedom, die al jaren strijdt tegen de massale opslag van gedragsgegevens.
De adviseur wijdt ook een paar overwegingen aan de vraag of deze ongerichte opslag in een bepaalde vorm toelaatbaar zou zijn. Helaas wekt hij de indruk dat dit bepaalde voorwaarden wél acceptabel kan zijn. Dat is maar de vraag.
Dit advies is overigens niet meer dan dat: een niet-bindend advies. De rechters van het Europees Hof zullen mede op basis van dit advies antwoord geven op de vragen die de hoogste rechters van Oostenrijk en Ierland over dit onderwerp hebben gesteld. De mening van Cruz Villalón betekent dus niet automatisch een herziening of zelfs afschaffing van de bewaarplicht. Daar is veel meer voor nodig.
axel arnbak
Interessant detail: Cruz Villalón was ook Advocaat-Generaal in de Scarlet/Sabam procedure, over de vraag of ISPs verplicht kunnen worden al het internetverkeer van hun klanten te monitoren om auteursrechtinbreuken tegen te gaan. In zijn Scarlet/Sabam opinie nam Cruz Villalón ook al de houding aan dat algehele filterverplichting opgelegd door de EU wetgever moet voldoen aan procedurele eisen (‘quality of law’), maar raakte hij nauwelijks de vraag of zo’n verplichting ‘necessary in a democratic society’ is. Hij is duidelijk van de lijn dat de wetgever veel ruimte moet krijgen bij de inhoud van die wetten (zie o.a. para. 96).
De rechters van het EU Hof van Justitie zetten in hun uiteindelijke uitspraak in Scarlet/Sabam wel die stap, en oordeelden dat lidstaten geen wetten mogen treffen die zo’n verre algemene filterverplichting oplegt aan ISPs, los gezegd omdat er dan niks meer van onze privacy overblijft.
In deze opinie over de bewaarplicht, grijpt Cruz Villalón weer voornamelijk terug op die procedurele vereisten aan EU wetgeving (‘quality of law’). De voorwaarden die hij erbij geeft aan het einde van de opinie, vallen niet zozeer onder een inhoudelijke toets van de grondrechteninbreuk van de bewaarplicht, als wel op een procedurele toets van behoorlijke wetgeving en goede onderbouwing.
Dat komt op een ongemakkelijke uitkomst, dus begint hij over de bewaartermijn en over de erbarmelijke onderbouwingen van lidstaten en Commissie in het verleden. Toen ik dacht, nou komt ie, was ik met stomheid geslagen toen de Advocaat-Generaal zijn ongemak met lange bewaartermijn in para. 146-149 baseert op filosofische luchtkastelen over ‘recorded life’ in het verleden en heden en niet op de stevige rechtspraak van het Straatsburgse Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Waar zijn de referenties naar de belangrijke Marper, Liberty, Goodwin en al die andere uitspraken? Luchtkastelen zijn awesome, voor de duidelijkheid, maar liever niet in dit soort belangrijke opinies.
De AG geeft duidelijk aan dat de inbreuk op privacy ‘particularly serious’ is onder art. 8 lid 1 EVRM (in para. 74 stelt hij dat metadata/gedragsgegevens meer inbreuk maken dan persoonsgegevens – eindelijk), maar past vervolgens de strikte toets van art. 8 lid 2 EVRM niet toe. Heel spannend of het Hof dezelfde lijn volgt als in Scarlet/Sabam, en stevige grondrechtenanalyse toepast – inclusief in haar uiteindelijke uitspraak.
axel arnbak
heb het hier ietsje net opgeschreven, met een wat langere termijn blik op de geschiedenis van de bewaarplicht en de volgens mij intens relevante institutionele ontwikkelingen rondom de EU die lid wordt van het EVRM. Ik denk dat die politiek de AG opinie aanzienlijk heeft beinvloed.
‘t Is wel in het Engels: https://freedom-to-tinker.com/blog/axel/the-politics-of-the-eu-court-data-retention-opinion-end-to-mass-surveillance/