Na Duitsland, Roemenië, Bulgarije en Cyprus verklaart het Tsjechische Constitutionele Hof de bewaarplicht telecomgegevens ongrondwettig. Van de vijf rechters die de verplichte opslag van het bel- en internetverkeer van iedere burger hebben getoetst aan het grondrecht op privacy, heeft geen enkele de bewaarplicht overeind gehouden. Met deze klinkende 5-0 zege, is de bewaarplicht op zijn retour.
Vanochtend om 11.00 uur bereikte ons het goede nieuws. We zullen de uitspraak zo snel mogelijk analyseren en er later, op deze plek, over publiceren (UPDATE 01.04.11 – zie onderaan dit bericht). Hier kun je alvast een onofficiële vertaling van het persbericht lezen. Daarin staat onder andere:
“The Constitutional Court came to learn that the contested legislation violates constitutional limits, it does not meet the requirements arising from the rule of law and is in conflict with demands to limit the fundamental right to privacy as the right to informational self-determination within the meaning of Article 10, paragraph 3 and Article 13 Charter, which derives from the principle of proportionality.”
De uitspraak komt op een ideaal moment, temidden van de Europese evaluatie van de richtlijn bewaarplicht. Bits of Freedom spant zich sterk in, zowel in Nederland als in Brussel, om de bewaarplicht van tafel te krijgen en zo de privacy van iedere telecomgebruiker te verdedigen.
Waarom begint Bits of Freedom geen rechterlijke procedure tegen de bewaarplicht in Nederland? Helaas kunnen wij niet, zoals in vrijwel ieder ander Europees land, wetten laten toetsen door de Nederlandse rechter omdat onze Grondwet constitutionele toetsing van wetten door de rechter verbiedt. Dat Nederlanders geen stok achter de deur hebben om fouten van het Parlement te corrigeren bij de rechter, is een groot gemis in onze rechtstaat.
UPDATE 01.04.11 – korte analyse van de Tsjechische uitspraak
Inmiddels kunnen we de betekenis van de Tsjechische uitspraak beter duiden. Er zijn helaas geen officiële Engelse vertalingen beschikbaar. We beperken ons dus tot een globale bespreking van deze belangrijke uitspraak.
De procedure is aangespannen door 51 Tsjechische parlementariërs, op aandringen van onze collega’s van Iuridicum Remedium. Omdat de bewaarplicht in Tsjechië gebaseerd is op de Europese bewaarplichtrichtlijn, en het Tsjechische Constitutionele Hof geen rechtsmacht heeft om Europese wetgeving nietig te verklaren, heeft het Hof geen oordeel geveld over het principe van een bewaarplicht. De Roemeense rechters deden dat eerder wél: “[data retention] makes the essence of the right [to privacy and secrecy of communications] disappear.”
Het Hof heeft zich wel bindend uitgesproken over de Tsjechische implementatiewet van de Europese richtlijn, die lijkt op onze Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens. De gehele Tsjechische wet is in strijd met de Tsjechische grondwet en het EVRM, oordeelt het Hof. Alle Tsjechische telecombedrijven moeten tot nu toe opgeslagen bel- en internetgegevens van al hun klanten per direct vernietigen. De uitspraak is daarmee, ook in vele andere aspecten, vergelijkbaar met het oordeel van het Duitse Bundesverfassungsgericht, waar we eerder en uitgebreid over publiceerden.
Verder krijgt het principe van een bewaarplicht hevige kritiek te verduren in de niet-bindende obiter dicta (vanaf §55). Zo twijfelt het Hof expliciet over de noodzaak van de bewaarplicht (onofficiële vertaling):
“The Constitutional Court expresses doubts about whether the blanket and preventive retention of traffic and location data of almost all electronic communication by a myriad of private sector parties is, in terms of the intensity of the intervention, a necessary and appropriate tool.”
‘Noodzaak’ is het belangrijkste veiligheidsvoorschrift in artikel 8 lid 2 EVRM om privacy-schendingen toe te staan. Zonder noodzaak, geen bewaarplicht.
Zoals gezegd komt deze kritiek op het moment dat de Europese Commissie de bewaarplichtrichtlijn evalueert. De uitspraak zal hoe dan ook een stempel drukken op deze evaluatie. De Commissie zal niet kunnen volhouden dat de richtlijn een voorbeeld is van succesvolle Europese wetgeving.
Ook voor Nederland heeft de uitspraak zowel indirecte- als directe gevolgen. Indirect zal deze vijfde vernietiging van de bewaarplicht invloed hebben op de de aanstaande Europese uitspraak over de rechtmatigheid van de bewaarplicht en al haar deelaspecten, zoals beveiligiging van en toegang tot onze bel- en internetgegevens. En aan een Europese uitspraak heeft het Nederlandse parlement zich te houden.
De gevolgen op het Nederlandse politieke landschap zijn directer. Nu iedere rechter de nationale implementatie van de bewaarplicht ongrondwettig verklaart, kunnen ministers en kamerleden niet blijven volhouden dat de privacy-inbreuk van de bewaarplicht wel meevalt. Politieke tegenstanders van de bewaarplicht hebben dus niet alleen hun politieke visie, maar ook het recht consequent aan hun zijde.
Een onofficiële vertaling van de uitspraak vind je hier. Opmerkingen en citaten daaruit kun je achterlaten in de comments: meer dan welkom!
Privacybewuste surfer
Ik weet het niet helemaal maar zover mij bekend moeten lidstaten europese richtlijnen invoeren. Dat kan uiteraard niet met deze europese richtlijn die op alle vlakken strijdig is met privacy en wel zo dat hij strijdig is met de grondwet in vele lidstaten en ook met het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens. Is het dan niet zo dat de richtlijn gewoon per direkt opgeheven is? Weet iemand hoe dat staatsrechtelijk zit?
Axel Arnbak
@Privacybewuste surfer
De Europese richtlijn kan op twee manieren worden opgeheven: 1) Het Europese Hof van Justitie in Luxemburg verklaart de richtlijn in strijd met het recht van de Europese Unie (waar het EVRM sinds het Verdrag van Lissabon een integraal onderdeel van uitmaakt); 2) In de zomer besluiten het Europese Parlement en de Europese Raad (de gezamenlijke regeringen van de Europese lidstaten) in een zogenaamde co-decisieprocedure dat ze stoppen met de richtlijn.
De eerste weg is de juridische, de tweede weg de politieke weg. In een ideale wereld luistert de politiek naar de juridische werkelijkheid, maar helaas kan je niet altijd op de juridische expertise van politici vertrouwen 😉
Lidstaten kunnen niet afzonderlijk besluiten geen bewaarplicht in te voeren, dat is sowieso in strijd met het recht van de Europese Unie. De meest interessante vraag die dus naar boven borrelt, is: gaat de Europese Commissie individuele landen voor de rechter slepen die geen bewaarplicht kunnen invoeren, omdat hun Constitutionele Hof daar geen toestemming voor geeft? Zoals in Roemenië het geval is? In de andere landen zijn alleen de implementatiewetten vernietigd en moet de politiek dus een nieuwe wet maken – die vervolgens weer vernietigd zou kunnen worden door de Constitutionele Hoven in de desbetreffende landen.
Oftewel, we moeten politici ervan weerhouden door te gaan met de ineffectieve en schadelijke bewaarplicht. En anders wachten tot de zaak voorkomt bij de Europese rechter, over een jaar of twee. Als de Europese rechter de bewaarplicht in strijd acht met onze privacy, is de bewaarplicht in een klap voltooid verleden tijd.
Jan Beuk
mooie uitleg Axel Arnbak. Maar wel triest dat als een burger iets doet dat niet mag hij boetes en dwangsommen krijgt en onmiddellijk moet stoppen want anders gebeurt er echt wat. En de overheid, ja gaat gewoon rustig door met evident ongeoorloofde praktijken. Met een houding van het gaat “slechts” om burgers wiens rechten worden geschonden dus dat is niet erg.
Maar providers en anderen heb ik ook nog niet in de krant zien staan met een verzoek of ze mogen stoppen met de “bewaarplicht”.
Axel Arnbak
@Jan Beuk
We hebben de Europese Commissie, samen met 108 Europese organisaties, opgeroepen een einde te maken aan de bewaarplicht: https://www.bof.nl/2010/07/04/burgerrechtenbewegingen-voeren-campagne-tegen-bewaarplicht/. Daaronder bevinden zich niet alleen burgerrechtenbewegingen, maar ook journalisten-, huisartsen-, psychiaters en advocatenorganisaties.
Jan Beuk
@Axel Arnbak,
Uw bericht maakt me heel triest. Het bevestigt alweer dat de Europese Unie en de Europese Commissie geen enkel zelf zuiverend vermogen of zelfdenkend vermogen hebben. Het democratisch en zelf nadenkend gehalte lijkt nihil.
Als zo ontzettend veel organisaties (108 stuks) samen iets verzoeken zou je meer actie en reactie verwachten. Dat geeft me het gevoel alsof de Europese overheid niet in staat is om te luisteren en volledig naar binnen gericht maar doordendert. Ik vraag me al jaren af wat ik heb aan een EU met deze mentaliteit.
Bedankt dat jullie dit opgemerkt hebben en jullie inzet daarbij.
Hawick
Een goede zaak dat die bewaarplicht zo door rechters wordt afgewezen. Een slechte zaak dat de Europese Unie en d eEuropese Commissie er nog steeds geen consequenties aan verbinden.
Het past in een groter geheel, van afschaffing centrale opslag vingerafdrukken in engeland maar ook de afwijzing van het Electronisch Patientendossier door de Eerste kamer.
Laten we vooral niet vergeten dat centrale registraties ook kunnen worden misbruikt en dat dat een zeer reele optie is. denk maar terug aan de 2e Wereldoorlog en aan de vraag waarom de duitsers juist in Nederland zo efficient de Joden konden uitroeien: -1- we hadden een perfecte administratie -2- ondanks bevel tot vernietiging weigderden de meeste betrokken ambtenaren deze adminstratie te vernietigen.
Anno 2011 hebben we legio overheidsambtenaren die privacy gevoelige info opslaan in strijd met regelgeving en die worden niet eens vervolgd.
De politieke en ambtelijke leiding in NL en in heel Europa beschikt over een te gering zelfreinigend vermogen, om de verantwoordelijkheid over onze privacy te kunnen dragen. Ze zijn stuk voor stuk geen haar beter als alle gemeenteambtenaren die in mei 1940 weigerden bevolkingsadministraties te vernietigen. Misschien dat we ze allemaal een portretfoto van een vergaste jood moeten mailen ter herinnering…. heel misschien dat dan die boodschap wel door komt …..