“Meer dan 50 algoritmes van de Belastingdienst zijn illegaal, zegt de Autoriteit Persoonsgegevens (AP)”, zo kopte Follow the Money onlangs. Uit onderzoek van de privacytoezichthouder bleek dat de helft van de algoritmes, die onder meer worden ingezet om aangiften te controleren, niet worden onderbouwd en bovendien discriminerend zijn.

Geen reden tot zorgen?

Deze werkwijze is dus onrechtmatigLees hier het artikel van Follow The Money onder de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Maar die conclusie vindt de Belastingdienst overdreven, want de AP geeft in haar briefDeze brief schreef de AP aan ‘zich af te vragen’ of de algoritmes voldoen aan de AVG en zich daar ‘serieuze zorgen’ over maakt. De AP heeft daarom ‘dringend verzocht’ dat de Belastingdienst een plan van aanpak maakt en geeft daarbij haast verontschuldigend aan te beseffen dat dit een ‘omvangrijke opdracht’ is. Ook al had de Belastingdienst dit op grond van de AVG al moeten doen voordat de algoritmes werden ingezet.

De Belastingdienst, die internationaal berucht staat om discriminerende profilering waar tienduizenden mensen nog lang niet van hersteld zijn of gecompenseerd. De Belastingdienst, die al jaren openlijk toegeeft dat ze niet aan de AVG voldoetLees hier meer over hoe de Belastingdienst zich niet aan de wet houdt en dat dit voorlopig ook zo blijft. De Belastingdienst, die een jaar geleden onder ‘verscherpt toezichtLees hier de aankondiging van de AP’ van de AP kwam. Volgens diezelfde Belastingdienst is er geen reden tot paniek. Waarom niet?

Is de AP toezichthouder of consultant?

Het verscherpt toezicht werd door de AP verkocht als een ‘toezichtarrangement’. Voor twee miljoen euro per jaar, gedurende vijf jaar, kijkt de AP mee met de Belastingdienst om bij te dragen aan structurele verbetering van het naleven van de AVG. Voor die tien miljoen volgt de AP de Belastingdienst, geeft ze advies en presentaties, doet ze onderzoek en als het echt nodig is kan er worden gehandhaafdZie de brief van de AP.

De AP hoort een onafhankelijke toezichthouder te zijn, maar zet haar diensten te koop alsof het een consultancy bureau is. De AVG, waar de AP haar bevoegdheden aan ontleent, biedt geen mogelijkheid tot een dergelijk ‘toezichtarrangement’. De toezichthouder moet namelijk volledig onafhankelijk zijn en dient de financiële middelen daarvoor te krijgen van de overheid. Nu zal de AP beargumenteren dat de Belastingdienst onder de financiële verantwoordelijkheid van het ministerie van Financiën valt, dus de overheid. Maar deze constructie is allerminst de bedoeling van de wet die de persoonsgegevens van mensen moet beschermen. Voor een goede naleving is een onafhankelijke toezichthouder nodig die haar bevoegdheden inzet en handhaaft.

Onder het toezichtarrangement (consulting arrangement?) gebeurt dat niet. De AP constateert dus dat de Belastingdienst voor de helft van de algoritmes niet conform de AVG handelt en mensen mogelijk gediscrimineerd worden, maar grijpt vervolgens niet adequaat in. Iedereen kan na het toeslagenschandaal bedenken wat de risico’s kunnen zijn voor burgers die geraakt worden én voor de rechtsstaat. Bovendien heeft de AP een heel scala aan corrigerende maatregelen om uit te kiezen: het opleggen van een verwerkingsverbod, het beperken van een verwerking, een boete opleggen… Maar de AP zegt in feite: sorry dat ik het vraag, het is erg veel werk, maar kun je je plannen alsjeblieft op papier zetten?

Alle koppen in het zand

Dit handelen van onze toezichthouder is niet alleen beschamend, maar ook schadelijk. Een tandloze tijger is niet meer dan een grote knuffelbare kat waar niemand voor hoeft te vrezen. Bovendien laat de communicatie van de AP ruimte voor verwarring. Want door niet volkomen duidelijk te zijn - in woord én daad - over het onrechtmatig handelen van de Belastingdienst, ontstaat er ruimte om je kop in het zand te steken en te zeggen dat het allemaal best meevalt. Zelfs, klaarblijkelijk, nadat het handelen van je organisatie een kabinet heeft laten vallen, leidde tot ‘ongekend onrecht’ volgens de parlementaire commissie, en tot gevolg had dat ruim 60.000 kinderen zijn benadeeld.

De Belastingdienst zou beter moeten weten, evenals de AP. Terwijl de Belastingdienst blijft vasthouden aan het efficiëntie-argument om algoritmen in te zetten, kost het de staat miljarden om de puinhoop van het toeslagenschandaal op te ruimen. En dat terwijl de oplossing voor de hand ligt. De AP moet de Belastingdienst een verwerkingsverbod opleggen voor de algoritmes die niet evident rechtmatig zijn en de Belastingdienst beboeten als ze zich wéér niet aan de wet houdt. Maar zal de AP in de hand bijten die het (met een handschoen) voedt?