Als je bij privédetectives nog steeds denkt aan mannen met gleufhoeden en een krant met een gat erin geknipt, ben je echt hopeloos ouderwets. De nieuwe privédetective heeft een hippe naam, zoals MaxiDelta, en weet meer over jouw voedselvoorkeuren dan je partner. De afgelopen maanden zijn we met De Correspondent een onderzoek gestart naar profilering in Nederland. In een artikel op De Correspondent schrijft journalist Maaike Goslinga wat datahandelaren allemaal over jou weten. Dat is veel en dat is niet oké.

Bedrijven met gleufhoeden?
In het privacydebat gaat het vaak over de geheime diensten, de overheid of grote bedrijven als Facebook en Google. Maar in Nederland is er veel minder gekeken naar de grootschalige handel in informatie achter de schermen. Bedrijven als 4orange kopen informatie op en verkopen die informatie weer of bieden analyses aan op grond van die informatie. Die analyses worden bijvoorbeeld gebruikt voor marketing of kredietanalyses. Zulke bedrijven heten in de Verenigde Staten data brokers. In Nederland noemen we ze datahandelaren of handelsinformatiebureaus.

In de VS is eerder onderzoek gedaan naar dit soort datahandelaren. Daar bleek hoe gedetailleerd de profielen waren die sommige van dit soort bedrijven erop na hielden. Ze hadden informatie over vrijwel elke burger tot op het detailniveau van ‘vegetariër’, ‘hondenliefhebber’, etc. De Amerikaanse toezichthouder (the Federal Trade Commission) riep daarom op tot meer transparantie en verantwoording in deze markt.

Maaike’s zoektocht
Maaike dook die wereld ook in, maar dan in Nederland. Uit haar onderzoek blijkt dat er ook in Nederland veel datahandelaren zijn. Zo rond de 200. Er wordt duidelijk dat deze bedrijven veel informatie over ons hebben, maar dat ze vaag blijven over hoe ze daadwerkelijk aan die informatie komen. Hebben we wel toestemming gegeven? Informatie wordt over en weer verkocht en het is voor jou totaal niet meer te overzien waar je gegevens zich bevinden. Daarnaast blijkt het moeilijk te zijn om inzicht te krijgen in hoe die gegevens worden gecombineerd. Je hebt weliswaar een profielscore, maar die wordt niet altijd aan je gemeld.

Met andere woorden: het is mogelijk dat gegevens over jou in een systeem zitten zonder dat je daar weet van hebt of toestemming voor hebt gegeven, dat je daardoor vervolgens niet in aanmerking komt voor een lening, én dat het onmogelijk is om erachter te komen waarom dat het geval is.

Is dit oké?
Dit is niet oké. Het vraagt om transparantie, controle en handhaving. Laten we met het laatste beginnen. Het is maar zeer de vraag of al deze praktijken legaal zijn. Zoals Maaike laat zien, wordt er ook extreem gevoelige informatie (zoals geloofsovertuiging) verhandeld en dat mag alleen onder strenge voorwaarden. Daarnaast is het maar de vraag of die informatie zomaar doorverkocht mag worden. We hopen dat het College bescherming persoonsgegevens dit soort praktijken vanaf januari 2016 onder loep neemt. Vanaf dan mag zij stevige boetes uitdelen.

De Europese privacywet
Maar het is ook tijd voor een meer structurele oplossing. Deze informatiemarkt neemt alleen maar toe als gevolg van ontwikkelingen zoals de internet of things en big data. Nu al deinzen andere marktpartijen er niet voor terug om gevoelige informatie bij datahandelaren op te vragen. Dat betekent dat we meer waarborgen voor burgers moeten inbouwen.

Waarom moet je als je ergens online iets koopt je gegevens aan derde partijen geven die je helemaal niet kent? Waarom kun je je daarna pas achteraf tegen direct marketing verzetten? Die keuze hoort vooraf mogelijk te zijn. Ook moet er meer transparantie zijn van en controle op het hergebruik van gegevens door andere organisaties. Ook door overheden. Het voorstel voor een nieuwe Europese privacywet wil hergebruik van gegevens makkelijker maken. Dat is het onderuit halen van privacybescherming en dat kan niet.

Het is dus heel belangrijk dat profilering strenger gereguleerd gaat worden. Zo moet je het weten als je op grond van een profiel anders wordt behandeld en moet je inzage kunnen krijgen in het hoe en waarom achter dat profiel. Ook moeten we bepaalde eisen kunnen stellen aan profielen, zowel over de kwaliteit als over de veiligheid van de gegevens. We gaan de komende dagen laten zien waarom dit zo belangrijk is.